sobota, 29 września 2018

Ku poprawie zdrowia

   

   Od przełomu XIX i XX w.  przy ul. Sołdackiej (Legionowa) w perspektywie ulicy Sadowej (w okresie międzywojennym Wersalskiej, a obecnie Akademickiej) stała kamienica należąca do białostockiego kupca Michela Sztuplera. Prowadził on skład z tzw. manufakturą przy ul. Giełdowej 9 (Spółdzielcza).
  Pod koniec lat 20. XX w.  Sztupler sprzedał dom białostockiej Kasie Chorych. Rozpoczęła się budowa Zakładu Rentgenowskiego. Były to lata, gdy ze szczególną troską zaczęto dostrzegać, również i w Białymstoku potrzeby nowoczesnego diagnozowania i leczenia chorób będących plagami społecznymi. Prym wiodła gruźlica, choroby dermatologiczne, ale też coraz bardziej widoczny był wzrost zachorowań na choroby nowotworowe.
  Już w 1925 r. powstało w Białymstoku Towarzystwo Przeciwgruźlicze. W leczeniu chorób skórnych ogromne zasługi położył dr Jan Walewski.  Z kolei problematyką leczenia chorób nowotworowych białostoccy lekarze zajęli się w 1929 r.
  Dziennik Białostocki informował o powstaniu „białostockiego odcinka międzynarodowego frontu walki z rakiem”. Głównym promotorem był tu dr Samuel Edelsztejn, który specjalizował się w leczeniu chorób układu pokarmowego i kobiecych. W maju 1928 r. Edelsztejn wystąpił z inicjatywą utworzenia w Białymstoku Komitetu do Walki z Rakiem.
  Z prośbą o pomoc w jego organizowaniu zwrócił się do starosty białostockiego Mieczysława Białka. W czerwcu starosta zaprosił do siebie grupę założycieli. Byli wśród nich dr Zygmunt Siemaszko,  specjalista chorób wewnętrznych prezes miejscowego PCK, ginekolog dr Adam Kozubow ski, sędzia sądu okręgowego Edward Obidziński, mecenas Władysław Otto, finansista Salomon Wejnrach i inżynier Herc Neumark.
  Budowa Zakładu Rentgenowskiego była więc jednym z ważnych momentów unowocześnienia białostockiej służby zdrowia. Prace szły w szybkim tempie. Jak się miało wkrótce okazać w zbyt szybkim. Otwarcie Zakładu zaplanowano na 25 listopada 1930 r. informując, że „spodziewany jest przyjazd min. spraw wewnętrznych gen. [Felicjana Sławoj] Skład kowskiego, wiceministra Pracy i Opieki Społecznej gen. [Stefana] Hubic kiego oraz szeregu gości”. Informowano też, że „Okręgowy Związek Kas Chorych w pełni zrozumienia ważności zastosowania najnowszych zdobyczy w lecznictwie wybudował przy ulicy Legionowej nr 12 Zakład Rentgenowski, którego otwarcie nastąpi dziś o godz. 11-ej w obecności zaproszonych ministrów”.  Ranga wizyty ministerialnej podniesiona została o szczebel.
  Zamiast Składkowskiego przyjechał do Białegostoku sam minister Aleksander Prystor, któremu towarzyszył Stefan Hubicki. Przy nieodzownej obecności wojewody białostockiego Mariana Zyndram Kościałkowskiego „odbyło się uroczyste otwarcie i poświęcenie Zakładu Rentgenowskiego. Poświęcenia dokonał ks. Dziekan [Aleksander] Chodyko.
  Okolicznościowe przemówienia wygłosili prof. Trzciński i komisarz Okr. Zw. Kas Chorych w Warszawie dr [Stefan] Wilczyński”.  Przyjazd Prystora do Białegostoku wiązał się z odbywającym się tego samego dnia otwarciem szpitala w Choros zczy. To już był naprawdę ministerialny poziom. 27 listopada otworzył jeszcze most nad Niemnem w Grodnie. Otwarcie Zakładu Kas Chorych w Białymstoku przez Prystora było pewną manifestacją. Był on bowiem zaciekłym przeciwnikiem ich samorządności Kas. Dostrzegał w nich bastion opozycji politycznej wywodzącej się z PPS. Udało mu się rozwiązać wszystkie zarządy okręgowe, w których wprowadził zarządy komisaryczne pozbywając się przy okazji przeciwników. Dyrekcję białostockiego Zakładu objął dr Romuald Sztajer. Oprócz gabinetów ambulatoryjnych Zakład miał urządzony stacjonarny oddział do leczenia grzybicy dysponujący 18 łóżkami. Wspomniane szybkie tempo budowy dało o sobie jednak znać.
  W 1935 r.  pisano, że „jednym z najpiękniejszych budynków przy ul. Legionowej jest dom Nr 12, gdzie mieści się oddział rentgenologiczny Ubezpieczalni Społecznej. Jak wiadomo budynek ten został wybudowany dopiero kilka lat temu i to wielkim nakładem kosztów. I oto w ubiegłym tygodniu [wrzesień 1935 r.] skonstatowano, że ściany zarówno frontowe jak i boczne tego budynku mocno się zarysowały. Wobec tego, że na tej ulicy nie rozpoczęto jeszcze robót kanalizacyjnych, nie  można było z początku dociec przyczyny zarysowania się ścian tego budynku.  Celem zabezpieczenia dom u przed ewentualnym zawaleniem się ustawiono szereg mocnych słupów, które podtrzymują ściany. Jak przypuszczają, zarysowanie się ścian nastąpiło wobec tego, że w czasie budowania domu nie ustawiono nowego fundamentu, a zostawiono stary zniszczony już fundament po domu Sztuplera”.
  Zdołano jednak ten „najpiękniejszy”, modernistyczny budynek uratować. Jego kres przyszedł w 1969 r. Nie robił na nikim wrażenia, a co najważniejsze nie pasował do nowego otoczenia. Może też drażnił towarzyszy swoją obcą, nie socjalistyczną stylistyką i sanacyjnym rodowodem?
  W styczniu 1970 r. jego przemijającą urodę uwiecznił Henryk Wilk,  opatrując rysunek komentarzem: „Przy ulicy Dzierżyńskiego [Legionowa] trwa rozbiórka budynku dawnej przychodni rejonowej. Niebawem – ku zadowoleniu kierowców i przechodniów, niebezpieczne zwężenie jezdni i chodnika przy zbiegu ulic Akademickiej i Dzierżyńskiego zostanie zlikwidowane”.
  I tak  po tym naprawdę ładnym i cennym architektonicznie budynku nie ma nawet śladu w pamięci.  Ale przy dzisiejszej Alei Bluesa znajdował się jeszcze jeden ciekawy obiekt.
 

   W lipcu 1954 r. obok modernistycznej siedziby dawnego Zakładu Rentgenowego uruchomiono kino „Polana”. Jego otwarcie wpisano w obchody Dziesięciolecia Polski Ludowej. Po święcie 22 lipca tak relacjonowano to wydarzenie: „ulicą Dzierżyńskiego na otwarc ie nowego lokalu: letniego kina – kawiarni – dancingu, tzw. Polany ciągną tłumy. Wszystkim zwraca uwagę świetlny napis POLANA”. Chętni rozrywki zajęli całą widownię. Rozpoczęła się projekcja pierwszego filmu, którym był polski produkcyjniak „Synowie ludu”.
  Po filmie wystąpił chór Okręgowego Zarządu Kin. To też był debiut, gdyż zespół powstał specjalnie na 10-lecie władzy ludowej. Zespół Kin miał też i swój zespół jazzowy, który przygrywał przybyłym na otwarcie do tańca. Kino – teatr – kawiarnia – dancing Polana robił w ówczesnych latach doskonałe wrażenie. Miała parkiet do tańczenia i scenę przeznaczoną na występy estradowe. Wokół parkietu zainstalowano „20 punktów świetlnych tzw. kul mlecznych”. Wokół obiektu posadzono „dziesięć 12-letnich drzewek lipowych i innych”. Dla kinomanów i kawiarnianych gości ustawiono stoliki, krzesła i ławeczki. Dodatkowo „na Polanie, po obu jej bokach, urządzone zostaną loże, odgrodzone od reszty placu niskimi płotkami, wykonanymi z listewek, które spowite zostaną roślinami pnącymi.”