Dziś ponownie zagłębimy się w historię ul. Mikołajewskiej, ale tym razem naszym „wehikułem czasu” będzie zdjęcie Józefa Sołowiejczyka, znajdujące się na kolejnej karcie albumu „Widoki miasta Białegostoku”, który od dłuższego czasu stanowi punkt wyjścia wędrówki po mieście w chwili przygotowań do wizyty cara Mikołaja II latem 1897 r.
Fotografia ta jest dobrze znana, przedrukowywano ją chociażby wielokrotnie na pocztówkach z okresu zaboru rosyjskiego, pojawia się też ona w licznych publikacjach poświęconych przeszłości miasta jako bardzo ciekawy obrazek wyglądu i życia w mieście pod koniec XIX w. Widzimy tu bowiem nową zabudowę z żółtej i czerwonej cegły, starsze budownictwo pamiętające czasy zaboru pruskiego, bulwary po których przechadzają się białostoczanie, konkę wspinającą się w kierunku dworca poleskiego, wreszcie rynsztoki ze spływającymi do rzeki nieczystościami.
Z pewnością niejeden oglądający to zdjęcie zadawał sobie pytanie – gdzie znajduje się ów fragment ul. Mikołajewskiej? Spieszę z odpowiedzią: Sołowiejczyk uwiecznił fragment wschodniej pierzei ulicy, na jej odcinku od ul. Aleksandrowskiej (czyli Warszawskiej) do ul. Policyjnej (czyli Ogrodowej).
Dziś w tym miejscu sa budynki o adresach ul. Sienkiewicza 40-46. Dzieje tego wycinka miasta możemy śledzić od początku XVIII w. Część tego terenu, położona w narożniku dzisiejszych ul. Sienkiewicza i Warszawskiej, należała wówczas do białostockiej parafii rzymskokatolickiej pw. Wniebowzięcia NMP.
Znajdowały się tu ogrody gospodarzy, posiadających swoje domostwa po przeciwnej stronie ul. Warszawskiej (od strony rzeki), którzy byli poddanymi probostwa i wchodzili w skład tzw. jurydyki. Trudno powiedzieć, kiedy dokładnie nastąpiło nadanie tychże gruntów. Natomiast wiadomo, że pozostały grunt, ciągnący się od granicy tychże ogrodów w kierunku północnym (w stronę dzisiejszej ul. Ogrodowej), został w 1708 r. przekazany przez właściciela Białegostoku, Stefana Mikołaja Branickiego, na rzecz tutejszej parafii jako rekompensata za inne ziemie, zabrane w czasie rozbudowy młodego miasteczka.
W rezultacie w XVIII w. obszar widoczny na zdjęciu, jeszcze oczywiście w tym czasie pozbawiony zabudowy, należał do białostockiej parafii. Sytuacja uległa zmianie w okresie zaboru pruskiego (od 1795 r.). Gdy w 1802 r. spadkobiercy Jana Klemensa Branickiego ostatecznie sprzedali dobra białostockie królowi pruskiemu, rozpoczął się okres ożywionej działalności inwestycyjno-budowlanej nowych władz Białegostoku. Szczególne natężenie prac miało miejsce właśnie przy ówczesnej ul. Bojarskiej (czyli Warszawskiej), gdzie duża część gruntów miała nadal formę ogrodów.
Posesje po północnowschodniej stronie ulicy scalono i rozmierzono na nowo, wyprzedając je następnie pruskim urzędnikom, którzy w ciągu kilku lat zbudowali tu kilkanaście nowych, murowanych, często dwupiętrowych domów, z których wiele zachowało się do dziś. Interesujący nas narożnik ul. Sienkiewicza i Warszawskiej pozostał jednak wciąż własnością parafii. W tym przypadku sprawę rozwiązano inaczej, gdyż grunty kościele przy ul. Bojarskiej podzielono na cztery odrębne części i oddano w dzierżawę pruskim urzędnikom.
Wydzierżawiona została także posesja na rogu ul. Warszawskiej i Sienkiewicza, gdzie dziś stoi znany wszystkim gmach banku (ul. Sienkiewicza 40). Najpierw 3 października 1803 r. kontrakt z białostocką parafią zawarł inspektor budowlany nazwiskiem Kirchoff, a niedługo później, 4 kwietnia 1804 r., grunt wydzierżawił Jan Szolle. To on od strony ul. Bojarskiej w latach 1804-1807 zbudował parterowy murowany dom z poddaszem, nakryty typowym dla czasów pruskich dachem naczółkowym, który – jeśli dobrze przyjrzymy się zdjęciu Sołowiejczyka – stał jeszcze w 1897 r.
Spis właścicieli nieruchomości na terenie Białegostoku z 1810 r. notuje Jana Szolle wciąż jako posiadacza omawianej działki, oznaczałoby to, że pozostał on w mieście jeszcze jakiś czas po zawarciu traktatu pokojowego w Tylży i przejściu Białostocczyzny pod panowanie carskie.
Przed 1807 r. ul. Bojarska stała się pewnego rodzaju prestiżową dzielnicą, gdzie mieszkali z rodzinami i często także pracowali urzędnicy pruskiej administracji państwowej. Natomiast po 1807 r. ich miejsce zajęła zupełnie nowa społeczność – wysoko sytuowani, zamożni przedstawiciele lokalnej szlachty, która w zmienionej sytuacji prawno-ustrojowej i ustanowieniu w Białymstoku stolicy Obwodu Białostockie- go, zaczęła odgrywać istotną rolę w strukturach administracyjnych i sądowych miasta.
W rezultacie w wielu przypadkach doszło do zmiany dotychczasowych właścicieli domów przy ul. Bojarskiej, w tym narożnika tej ulicy z ul. Wasilkowską (czyli Sienkiewicza). Gdzieś między 1810 a 1825 r. dzierżawcami gruntu zostali Józef Bonawentura de Sempi- gni z małżonką, Anielą z Sierakowskich. O dalszych losach nieruchomości opowiem za tydzień.
Wiesław Wróbel
Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku