Do tej pory śledziliśmy wspólnie dzieje posesji po północnej stronie ówczesnego rynku, w czym bardzo pomocna była fotografia wykonana z jednej z kamienic po południowej stronie placu w kierunku ul. Mikołajewskiej (Sienkiewicza) i wylotu Placu Bazarnego na ul. Lipową.
Widoczne są na tym zdjęciu domy pod późniejszymi numerami 6, 8, 10, 12 i 14. Ostatnia nieruchomość na tym odcinku północnej pierzei Placu Bazarnego była położona na rogu ul. Zielonej (Zamenhofa), po 1919 r. przy Rynku Kościuszki 16. Stojący na niej trzypiętrowy dom jest widoczny na omawianej dotychczas fotografii, ale także na innym ujęciu Rynku, wykonanym z narożnego domu przy Placu Bazarnym i Lipowej.
Posesja przy Rynku Kościuszki 16, to adres wyjątkowy – nie udało mi się odnaleźć drugiego przypadku, w którym nieruchomość położona w ścisłym śródmieściu, pozostawala w rękach jednej rodziny od początków XIX w. aż do II wojny światowej. Adres ten związany jest z dziejami rodu Juchnowieckich. W 1771 r. stał tu dom „wjezdny, rogowy”, Leybiny Jowelowiczowej, mającej dwóch synów i dwie córki.
W latach 1799-1806 odnotowany był Izaak Juda, prowadzący w tym domu szynk, natomiast już w 1810 r. pojawia się Icko Juchnowiecki. Bardzo możliwe, że Izaak Juda i Icek Juchnowiecki to ta sama osoba. Należy podkreślić, że należąca do Juchnowieckich działka miała formę wydłużonego prostokąta, ale nie dochodziła do ul. Żydowskiej (Białówny), sąsiadowała bowiem z dwiema mniejszymi nieruchomościami innych posesjonatów.
W 1825 r. odnotowano, że prawa własności podzielone były między braci Lejbę Szmula i Judę Juchnowieckich, którzy drewniany dom arendowali złotnikowi Herszowi Zybersztejnowi. W 1888 r. Icek Juchnowie- cki, syn Szmula, a wnuk wspo- mnianego na początku XIX w. Icka vel Izaaka, wystarał się o sądowe potwierdzenie praw własności do nieruchomości (na podstawie zasiedzenia).
Rok później Izaak odsprzedał interesującą nas narożną posesję synowi Szlomie oraz jego żonie Fejdze z domu Serejskiej. W akcie kupna-sprzedaży z 1889 r. odnotowano drewniany dom z murowaną frontową ścianą, w którym funkcjonował sklep rodziny Juch- nowieckich – handlowali oni towarami galanteryjnymi pod szyldem „Czarny Żyd”.
Stał on jednak jeszcze tylko kilka lat i w 1896 r. poświadczony jest widoczny na fotografiach Józefa Sołowiejczyka trójkondygnacyjny dom stojący na rogu Placu Bazarnego i ul. Zielonej. Budynek zwraca uwagę swoją wysokością (tylko nieliczne nowe domy przy rynku miały trzy kondygnacje) oraz stylistyką elewacji, opracowanej przy użyciu żółtej i czerwonej cegły.
Trzeba podkreślić, że chociaż budynek wygląda na jeden obiekt, w rzeczywistości składają się na niego dwie odrębne nieruchomości pozostające pod wspólnym dachem, ale różniące się od siebie chociażby detalami elewacji frontowej czy facjatą na dachu. Drugi dom od strony ul. Zielonej należał również do Juchnowieckich, ale do przedstawicieli linii rodziny zapoczątkowanej przez wspomnianego wyżej brata Judę.
W 1895 r. jego właścicielem był najpierw Michel Juchnowiecki, a później Ajzyk, syna Michela. W 1897 r. w kamienicy Juchnowieckich mieścił się skład tapet „Petersburski magazyn” oraz skład papieru i przyborów kancelaryjnych Lipszyca. W 1913 r. w domu Ajzyka Juchno wieckiego pracował jego syn, Szymon, technik dentystyczny.
W okresie międzywojennym dom stojący od strony Rynku Kościuszki, mający nr 16A, należał wciąż do Szlomy i Fejgi Juchnowieckich, a stan ten utrzymał się aż do II wojny światowej.
Jeśli więc odnotowani w 1771 r. właściciele tej posesji to przodkowie Szlomy Juchnowieckiego, to jedna rodzina pozostawała w posiadaniu nieruchomości przy Ry- nku Kościuszki 16A co najmniej 170 lat. W międzywojniu przez omawiany adres przewinęło się kilkanaście różnych przedsiębiorstw. Już nie pod szyldem „Czarny Żyd”, ale wciąż działał tu sklep Juchnowieckich – sprzedaż manufaktury prowadził Samuel Juchnowiecki.
Z kolei Fajwel Juchnowiecki na początku lat 30. XX w. uruchomił własny zakład jubilerski. Od 1919 r. działał sklep cukierniczy „Temy Awnet”, pracował nadal utworzony w 1917 r. sklep łokciowy (tzn. z towarami sprzedawanymi na łokcie) Peszy Gelbord, działalność rozpoczął sklep z manufakturą i suknem Chaima Tenenbauma oraz futrami Mojżesza Rabina.
Jednym z większych najemców u Juchnowieckich był Dom Handlowy „Rozwój”.
Wiesław Wróbel
Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku