Budynek, dziś zajmowany przez Centrum Aktywności Społecznej, przed stu laty pełnił funkcję składu hurtowego wyrobów fabryki Karola Augusta Moesa w Choroszczy.Przypomnę, że budynek ten powstał w latach 1873-1874 staraniem Markusa Reniewickiego. Był on kupcem, który razem ze wspólnikami realizował kontrakty na dostawy żywności do garnizonów na terenie Królestwa Polskiego, a wzniesiony przez niego okazały dom pełnił funkcję nie tylko magazynów, ale także mieszkań pod wynajem. Reniewicki posiadał prawa własności do nieruchomości przy ul. św. Rocha 3 do 1896 r. Tego roku majątek został zlicytowany jako rekompensata za niespłacone długi. Najwyższą kwotę zaoferował Karol August Moes, zaczynając tym samym nowy rozdział w dziejach omawianego adresu.
Do do I wojny światowej mieścił się tu skład hurtowy wyrobów choroskiej fabryki Moesa oraz wynajmowane mieszkania. Księga adresowa Białegostoku z kwietnia 1897 r. wymienia tu m.in. lokum gen. lejtnanta Mikołaja Timiriazewa, dowódcę 4 Dywizji Kawalerii oraz sztab tejże dywizji wraz z mieszkaniem szefa sztabu, płk. Segieja Szejdemana. Moes był osobą na tyle wpływową, że nazywana ul. Zamiejską droga łącząca ul. Lipową z cmentarzem prawosławnym otrzymała po 1900 r. nazwę ul. Moesowskiej.
Trudno powiedzieć, co działo się z budynkiem podczas I wojny światowej. Moes musiał w lutym 1915 r. opuścić Choroszcz i wyjechał najpierw do Moskwy, a następnie do Insbrucku. Po zakończeniu działań wojennych nadal posiadał prawa własności do nieruchomości przy ul. św. Rocha 3. 26 lutego 1921 r. K. A. Moes, mieszkający w tym czasie w Gdańsku, upoważnił Henryka Litterera, dyrektora białostockiego oddziału Banku Kredytowego w Warszawie do zarządu nieruchomością przy ul. św. Rocha 3. Zaledwie 4 miesiące później, 17 czerwca 1921 r., Moes, przebywając chwilowo w Białymstoku, sprzedał omawiany majątek na rzecz „Polsko-Bałtyckiego Towarzystwa Handlowego i Transportowego Spółka Akcyjna”, reprezentowanego przez dyrektora miejscowego oddziału, Juliusza Horowskiego.
Towarzystwo pozostawało właścicielem nieruchomości przy ul. św. Rocha 3 do 1928 r. Tego roku nowym właścicielem posesji była firma „Johannes Ick” z siedzibą w Gdańsku. Do sprzedaży nieruchomości należącej do Towarzystwa doszło w maju 1928 r., co związane było z trudnościami ekonomicznymi, z którymi przedsiębiorstwo borykało się od dłuższego czasu. Zaledwie kilka dni później, 19 maja 1928 r., Ernst Brämer, reprezentant gdańskiej firmy, złożył notarialne przyrzeczenie sprzedaży nieruchomości przy ul. św. Rocha 3 na rzecz Bronisławy Rotberg (żona dr. Stanisława Rotberga, chirurga i wieloletniego ordynatora szpitala PCK przy ul. Warszawskiej 29) oraz wydał pełnomocnictwo do zarządu tym majątkiem doktorowi Stanisławowi Rotbergowi. Stosowny akt kupna-sprzedaży zawarto 7 listopada 1928 r., gdy białostocki adwokat Zygmunt Kaczorowski w imieniu firmy „Johannes Ick” sprzedał nieruchomość za sumę 12 000 dolarów Bronisławie Rotberg i Jakubowi Gawze. Oboje pozostawali właścicielami majątku przy ul. św. Rocha 3 do 1939 r.
W 1919 r. mieściła się tu siedziba Zarządu Budownictwa Wojskowego OGW w Białymstoku oraz Powiatowej Komendy Uzupełnień, która w sierpniu 1922 r. przeniosła się pod nowy adres przy ul. Lipowej 54. W 1927 r., jeszcze u spółki „Polbal”, pomieszczenia w domu przy ul. św. Rocha 3 wynajęła Polska Drukarnia w Białymstoku SA. Chwilowo w latach 1929-1931 przy drukarni mieściła się redakcja czasopisma „Głos Ziemi Białostockiej”. Zmiana właścicieli (Stanisław Rotberg i Jakub Gawze byli lekarzami) w 1928 r. wpłynęła także na pojawienie się w budynku przy ul. św. Rocha 3 zupełnie nowych funkcji. Na początku listopada 1928 r. uruchomiono tu jedną z przychodni Powiatowej Kasy Chorych, która pracowała do II wojny światowej. Od końca 1932 r. spółka lekarzy założyła w omawianym budynku „Lecznicę Akuszeryjno-Ginekologiczną »Macierzyństwo«”. Duża liczba lokali przyciągała pod ten adres także różnego rodzaju organizacje społeczne. Od 1926 r. swoją siedzibę miała tu Robotnicza Spółdzielnia Wytwórcza „Jedność” . W 1928 r. otwarto przy ul. św. Rocha 3 Towarzystwo Kultury i Oświaty Robotniczej „Pochodnia” . Wreszcie w 1932 r. odnotowano, że mieściła się tu świetlica strzelecka.
Funkcjonowanie budynku w czasie II wojny światowej pozostaje nierozpoznane z powodu braku źródeł. Ze zdjęcia lotniczego miasta wykonanego w sierpniu 1944 r. wynika, że dom nie ucierpiał w czasie działań wojennych, natomiast spaleniu uległy stojące na zapleczu posesji garaże. Już w 1945 r. budynek przy ul. św. Rocha 3, jako jeden z nielicznie ocalałych w okolicy oraz uznany za mienie opuszczone, został przejęty przez władze państwowe i przeznaczony na siedzibę szpitala kolejowego. Od 1948 r. do 2003 r. działał tu Specjalistyczny Dermatologiczny Zakład Opieki Zdrowotnej. W 1974 r. przeprowadzono renowację fasady, zaś pod koniec lat 80. XX w. dokonano modernizacji i przebudowy wnętrza budynku wyłącznie dla celów szpitala. W 2011 r. rozpoczęto remont budynku według projektu arch. Janusza Kaczyńskiego, ukończony dopiero w 2017 r. Od niedawna uruchomiono w nim miejskie Centrum Aktywności Społecznej.
Wiesław Wróbel, Biblioteka Uniwersyteckaw Białymstoku
https://plus.poranny.pl/album-bialostocki/a/album-bialostocki-od-fabryki-moesa-do-centrum-aktywnosci-spolecznej,12921826